Wybuch „wielkiej wojny” tworzył dla Polaków zupełnie nową sytuację: przeciwko sobie stanęli zaborcy, dotąd zjednoczeni. Dawało to możliwość odzyskania niepodległości. Państwa zaborcze wobec Polski Polacy mieszkający w poszczególnych zaborach zostali wcieleni do armii zaborczych. Obie strony kusiły obietnicami w zamian za poparcie ich w wojnie. Rosja: – 1914 odezwa księcia Mikołaja (naczelnego wodza armii rosyjskiej) z obietnicą zjednoczenia Polaków pod berłem cara – 1917 Rząd Tymczasowy za niepodległą Polską w sojuszu z Rosją – 1917 Piotrogrodzka Rada Delegatów za niepodległością wszystkich narodów imperium (a więc i Polski) Niemcy i Austro-Węgry: – 1914 wspólna odezwa naczelnych wodzów z obietnicą niepodległości (ale bez jakichkolwiek szczegółów) – 1915 okupacja Kongresówki (strefy niemiecka i austriacka) – 5 XI 1916 „manifest dwóch cesarzy” („akt 5 listopada”) – zapowiedź utworzenia Królestwa Polskiego na ziemiach zaboru rosyjskiego (dziedziczna monarchia konstytucyjna, brak szczegółów odnośnie granic) 1917 utworzenie Rady Regencyjnej Królestwa Polskiego – budowa polskiej administracji Orientacje polityczne Polaków 1) orientacja prorosyjska (ND Romana Dmowskiego) – największym wrogiem Polski są Niemcy; należy zjednoczyć ziemie polskie pod berłem cara, a po wygraniu wojny stopniowo uzyskiwać coraz większą niezależność aż do niepodległości 2) orientacja proaustriacka (PPS Józefa Piłsudskiego) – największym wrogiem Polski jest Rosja; należy wywołać powstanie w zaborze rosyjskim i utworzyć zalążek niepodległego państwa Formacje polskie w czasie I wojny światowej 1) Formacje polskie po stronie Państw Centralnych: – VIII 1914 wymarsz Pierwszej Kompanii Kadrowej (spośród członków organizacji strzeleckich podległych Piłsudskiemu) do Kongresówki w celu wywołania tam powstania – niepowodzenie w związku z niechęcią mieszkańców Kongresówki – VIII 1914 utworzenie Legionów Polskich u boku Austro-Węgier (20 tys. żołnierzy, na czele Józef Piłsudski) – rozwiązane w 1917 z powodu odmowy złożenia przysięgi na wierność cesarzowi Niemiec („kryzys przysięgowy”: Piłsudski uwięziony w Magdeburgu, żołnierze internowani) 2) Formacje polskie po stronie Ententy: – 1914-1915 istnienie „Legionu Puławskiego” u boku Rosji (1 tys. żołnierzy) – 1917 utworzenie „Błękitnej Armii” we Francji (70 tys. żołnierzy, na czele Józef Haller) Umiędzynarodowienie sprawy polskiej Akt 5 listopada 1916 r. oznaczał formalne umiędzynarodowienie sprawy polskiej (dotąd uważano to za wewnętrzną sprawę Rosji) 1917 – utworzenie Komitetu Narodowego Polskiego we Francji (Roman Dmowski; oficjalne przedstawicielstwo polskie uznane przez inne państwa Ententy) i armii polskiej we Francji I 1918 orędzie prezydenta USA Woodrow Wilsona („14 punktów”) o warunkach pokoju; zapowiedź utworzenia niepodległego państwa polskiego z dostępem do morza W dniu zakończenia wojny 11 XI 1918 roku Józef Piłsudski przejął władzę w Królestwie Polskim, co oznaczało odzyskanie niepodległości po 123 latach zaborów. Na konferencji pokojowej w Wersalu zdecydowano o granicach nowego państwa (Polskę reprezentowali tam Roman Dmowski i Ignacy Jan Paderewski). [podstawa programowa gimnazjum: