Nowy rok szkolny, nowe wyzwania, nowa klasa (grupa w przedszkolu) – zbiór różnych osobowości, które muszą nauczyć się ze sobą i ze swoim wychowawcą współpracować, żeby proces edukacyjny przebiegał pomyślnie. Mija wrzesień, nawiązują się pierwsze przyjaźnie, dzieci coraz lepiej funkcjonują, są głośne, aktywne, z ochotą opowiadają o swoich zainteresowaniach. Z wyjątkiem jednego… Dlaczego nie odpowiada na pytania, nie bierze udziału w zabawach, trzyma się z boku, jakby chciało być niewidzialne? Wraz z kolejnymi tygodniami staje się coraz bardziej „nieobecne”… Co mu jest? Specyficzne trudności ucznia Mutyzm wybiórczy to zaburzenie o podłożu lękowym. Charakteryzuje się tym, że osoba nim dotknięta, pomimo pełnej zdolności werbalnego porozumiewania się, nie jest w stanie odezwać się (choć bardzo tego pragnie) w pewnych okolicznościach (najczęściej w szkole/przedszkolu przy zachowaniu swobodnej komunikacji w środowisku, w którym czuje się bezpiecznie – takim, jak dom rodzinny). Nie jest to jej zła wola, a mechanizm radzenia sobie z silnym stresem, który odczuwa w danej sytuacji społecznej. Należy pamiętać, że nie ma dwóch takich samych osób z mutyzmem wybiórczym, istnieje jednak pewien charakterystyczny zespół zachowań, których zaobserwowanie może nas skłonić do podejrzenia, że mamy do czynienia właśnie z tym zaburzeniem. To jest nie tylko brak mowy, ale także postawa ciała („zamrożenie”), niemożność spożycia posiłku, skorzystania z toalety, założenia stroju na lekcję wychowania fizycznego. Co ważne, mutyzmu wybiórczego nie da się utożsamić z nieśmiałością. Nieśmiałego dziecka nie „paraliżuje” lęk przed odezwaniem się. Bardzo ważne jest zrozumienie, że pozostawienie dziecka z mutyzmem wybiórczym samemu sobie, czekanie aż wyrośnie, niesie za sobą poważne konsekwencje, takie jak depresja, fobia społeczna, trudności edukacyjne, kłopoty ze znalezieniem pracy w dorosłym życiu. Podjęcie wczesnej interwencji jest kluczowe, aby dziecko mogło funkcjonować jak jego rówieśnicy. Nasza właściwa postawa: eliminacja czynników podtrzymujących, przyjazne komentowanie bez presji na mówienie, nie pomijanie dziecka, a włączanie go w klasowe życie (początkowo w czynności niewymagające komunikacji werbalnej) sprawia, że czuje się ono w naszym towarzystwie na tyle bezpiecznie, że zaczyna mówić bez lęku. Organizacja terapii dla dziecka nie jest skomplikowana, wymaga z naszej strony odrobiny zaangażowania, świadomości, co pomaga, chęci pogłębienia wiedzy odpowiednią lekturą. W tej chwili na polskim rynku wydawniczym są już pozycje warte uwagi, na czele z „Mutyzm wybiórczy. Kompendium Wiedzy” autorstwa Maggie Johnson i Alison Wintgens, wybitnych specjalistek z kilkudziesięcioletnim doświadczeniem w terapii mutyzmu wybiórczego. Rola nauczyciela w diagnozie Jeśli nauczyciel podejrzewa, że dziecko może mieć mutyzm wybiórczy, warto podzielić się swoim spostrzeżeniem z rodzicami, zaprosić na obserwację psychologa (zatrudnionego w placówce lub rejonowej poradni psychologiczno-pedagogicznej). Wielu rodziców może być zaskoczonych, że ich dziecko nie mówi w przedszkolu/szkole, ponieważ w domu funkcjonuje zupełnie inaczej. Dlatego pomocne może okazać się wypełnienie arkuszy obserwacji (można skorzystać z arkusza dostępnego na stronie Stowarzyszenia „Polskie Towarzystwo Mutyzmu wybiórczego” – pobierz tutaj). Rodzicom należy zasugerować przeprowadzenie badania w poradni psychologiczno-pedagogicznej, która po potwierdzeniu podejrzeń, skieruje dziecko na diagnozę do psychiatry. Na podstawie dokumentacji lekarskiej rodzice mogą ubiegać się w poradni o wczesne wspomaganie rozwoju dziecka (jeśli dziecko uczęszcza do przedszkola) bądź orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego ze względu na zagrożenie niedostosowaniem społecznym (gdy dziecko jest w szkole). Innym dokumentem umożliwiającym zorganizowanie pomocy będzie opinia o potrzebie objęcia dziecka pomocą psychologiczno-pedagogiczną. Organizacja pomocy na terenie przedszkola i szkoły Przed rozpoczęciem terapii na terenie placówki, warto zorganizować spotkanie z całą kadrą, aby przekazać wszystkim pracownikom wskazówki, co do postępowania z dzieckiem dotkniętym zaburzeniem mutyzmu wybiórczego. Niezwykle istotna jest współpraca z rodzicami i przekazywanie sobie na bieżąco informacji o postępach (rodzice pracują równolegle nad mutyzmem wybiórczym dziecka poza przedszkolem/szkołą), monitorowanie planu terapeutycznego i wprowadzanie w razie potrzeby stosownych modyfikacji. Koordynatorem działań na linii przedszkole/szkoła – dom może zostać pracujący w placówce logopeda, pedagog czy psycholog. Oddziaływanie dzielimy na formalne i nieformalne. Jeśli mutyzm wybiórczy zdiagnozowany jest dość szybko (gdy dziecko jest jeszcze w przedszkolu) w wielu przypadkach wystarczy usunięcie czynników podtrzymujących, do najczęstszych należy skupianie uwagi na niemówieniu dziecka (np. poprzez zadanie pytania „Czy dziś się do mnie odezwiesz?”. Tego typu komunikaty trzeba zastąpić przyjaznym komentowaniem, np. „Będziemy się dziś świetnie bawić”). Częstym zachowaniem, które również nie jest pomocne, jest usilne wpatrywanie się w dziecko w oczekiwaniu na odpowiedź. Uczeń musi otrzymać od nas sygnał, że zgadzamy się na to, że odezwie się, gdy będzie gotowy, a do tego czasu akceptujemy jego niewerbalne formy wypowiedzi. Gdy pracujemy z dzieckiem formalnie (techniki formalne stosujemy częściej u starszych dzieci, mniej więcej od 6. r. ż.), musimy zacząć od przekazania mu informacji, w jakim celu będziemy się spotykać, gdzie i jak często (skuteczne są 15 minutowe sesje minimum 3 razy w tygodniu). W sposób zaplanowany i uzgodniony z dzieckiem w czasie odbywania sesji poszerzamy krąg rozmówców. Mity dotyczące mutyzmu wybiórczego W dostępnym w Internecie wykładzie Selective Mutism: Giving Kids a Voice with Dr. Annie Simpson, prelegentka rozprawia się z mitami, które obrosły wokół zaburzenia. Zwraca uwagę, na to, że błędem jest przekonanie, iż to tylko nieśmiałość, a dziecko z tego wyrośnie, że osoba z mutyzmem wybiórczym jest krnąbrną i manipuluje (ona nie robi nikomu na złość, po prostu boi się odezwać) czy też, że mutyzm wybiórczy jest zaburzeniem językowym (choć zdarzają się przypadki wad wymowy u osób cierpiących na mutyzm wybiórczy). Łatwo ulec pokusie wyjaśniania przyczyn mutyzmu wybiórczego w rodzinie, ale doszukiwanie się ich w traumatycznych przeżyciach jest pozbawione sensu, ponieważ mutyzm traumatyczny jest odrębnym zaburzeniem. Apel do nauczyciela Uczeń z mutyzmem wybiórczym potrzebuje wsparcia, aby w pełni korzystać z tego, co oferuje edukacja w gronie rówieśników. Sam może nie być w stanie nawiązać relacji z kolegami. Co więcej, jeśli jego trudności komunikacyjne nie będą akceptowane w klasie, może stać się celem drwin, stąd tak ważne jest zachowanie czujności i eliminowanie przemocy. Wiele cennych wskazówek można odnaleźć w książce “The Ideal Classroom Setting for the Selectively Mute Child” Dr. Elisy Shipon-Blum oraz “Supporting Quiet Children” Maggie Johnson i Michaela Jonesa. Miesiąc świadomości Październik jest miesiącem świadomości mutyzmu wybiórczego. Co roku w październiku Stowarzyszenie „Polskie Towarzystwo Mutyzmu Wybiórczego” intensyfikuje działania mające na celu wzrost wiedzy o zaburzeniu wśród społeczeństwa. W 2019 roku jedną z naszych akcji jest „Klasa z empatią”. Chcemy zaprosić szkoły i przedszkola (klasy 0 z oddziałów przedszkolnych oraz klasy 1-8 ze szkół podstawowych) do wspólnego z nami zastanowienia się nad lękami, które towarzyszą nam w codziennym życiu, nad tym, jak ważne jest, abyśmy sobie pomagali, traktowali się nawzajem z empatią, przeciwdziałali wykluczeniu. Osoba z mutyzmem wybiórczym, mimo że może się do nas nie odezwać, słyszy i rozumie, co my mówimy do niej. Empatia w przypadku dzieci z mutyzmem wybiórczym jest podstawą terapii. Terapia powinna odbywać się w miejscu występowania u dziecka trudności z mówieniem, czyli najczęściej w przedszkolu/szkole z równoczesnym działaniem rodziny w terenie. Uważność, współodczuwanie, angażowanie otwierają dziecko z mutyzmem wybiórczym. Akcja „Klasa z empatią” będzie trwała do końca 2019 roku. Można do niej przystąpić w dowolnym momencie, ważne aby do wykonać przewidziane w regulaminie zadania i przesłać do stowarzyszenia sprawozdanie. Stowarzyszenie po zatwierdzeniu sprawozdania prześle uczestnikom akcji drogą mailową certyfikat „Klasa z empatią”. Zadania nie są trudne i nie zajmą dużo czasu. Szczegółowy opis zadań wraz z regulaminem można przeczytać tutaj. Praca nad pokonaniem mutyzmu wybiórczego przy dobrej współpracy między specjalistami, nauczycielami, rodzicami i uczniem, podjęta stosunkowo wcześnie, przynosi szybkie efekty i mnóstwo radości. Więcej informacji na temat akcji „Klasa z empatią”, jak i samego zaburzenia, diagnozy, sposobów interwencji, możliwej do uzyskania pomocy dostępnych jest na stronie internetowej prowadzonej przez stowarzyszenie: oraz na fanpage’u i grupie wsparcia na Facebooku, a także kanale YouTube. Paulina Apolinarska-Bonifaczuk Koordynator akcji „Klasa z empatią”, mama dziecka, które – jak wszystko wskazuje – pokonało mutyzm wybiórczy, członek stowarzyszenia „Polskie Towarzystwo Mutyzmu Wybiórczego”. Stowarzyszenie to jest organizacją non profit, powstało w 2016 roku z inicjatywy rodziców. Jego głównym celem jest szerzenie świadomości społecznej na temat zaburzenia oraz promowanie metody małych kroków, którą z powodzeniem stosują w terapii dzieci.Ćwiczenia usprawniające pracę narządów artykulacyjnych. Ćwiczenia słuchowe. Literatura: Ołdakowska-Żyłka, B., Materiały ze szkolenia I i II stopnia „Pomoc psychologiczna dziecka z mutyzmem wybiórczym i jego rodzinie. Terapia dziecka z mutyzmem wybiórczym. Szczecin, 2017 r. Czapla, J., „Problemy dziecka z mutyzmem wybiórczym. OPIS I ANALIZA PRZYPADKU ROZPOZNANIA I ROZWIĄZANIA PROBLEMU EDUKACYJNEGO I WYCHOWAWCZEGOW swojej pracy staram się rozwijać i wspierać optymalny rozwój moich wychowanków. Cieszę się, kiedy dzieci w harmonijny sposób rozwijają swój potencjał. Jednak to praca z dziećmi przejawiającymi różnego typu trudności przynosi mi ogromną satysfakcję. Nie ma bowiem dla nauczyciela większego sukcesu, niż przynosząca efekty, udzielona pomoc w przypadku wystąpienia problemu edukacyjnego bądź problemuK. jest dzieckiem , które zwróciło moja uwagę już od pierwszychdni w przedszkolu z kilku względów. Po pierwsze dziewczynka w ogóle się nie odzywała, unikała kontaktu wzrokowego, po drugie nie sygnalizowała swoich potrzeb, po trzecie mechanicznie wykonywała polecenia nie budziło to moich obaw. Uważałam, iż jest to spowodowane nieśmiałością i wejściem w nowe środowisko, jednak po pierwszych miesiącach pobytu dziecka w przedszkolu nic nie zmieniło się w zachowaniu dziewczynki. Nie odzywała się, najczęściej siedziała przy stoliku bądź na dywanie, nie bawiła się z dziećmi. Z rozmowy z rodzicami wynikało, że w domu jest zupełnie inną dziewczynką, pełna życia i i dynamika problemuW rozmowie z mamą zebrałam informacje o środowisku domowym i rozwoju psychofizycznym K. K wychowuje się w pełnej rodzinie. Jest drugim z trojga dzieci : ( R . Z informacji od mamy wynikało iż czas ciąży przebiegał bez najmniejszych zakłóceń, podobnie jak jej dalszy rozwój. Niepokój mamy budzi tylko fakt nadmiernej jej zdaniem nieśmiałości dziecka w stosunku do obcych osób. W domu rodzinnym K. rozmawia tylko z najbliższymi: mamą, tata, babcia , siostrą. Nie nawiązuje kontaktu słownego i wzrokowego z ciociami wujkami czy sąsiadkami, których widuje dość często. Po rozmowie z mamą oraz dwumiesięcznej obserwacji dziecka objęłam K. pomocą psychologiczno-pedagogiczną w przedszkolu w postaci zajęć z psychologiem oraz zasugerowałam dodatkowe badanie w poradni psychologiczno-pedagogicznej. Przedszkolny psycholog po przeprowadzeniu badań stwierdził u dziecka mutyzm wybiórczy/selektywny. Literatura fachowa określa mutyzm - jako zahamowanie wypowiadania się (zarówno spontanicznego jak i w odpowiedzi na pytania) przy braku uszkodzenia jakiejkolwiek ze struktur biorącej udział w tej czynności; objaw niektórych chorób psychicznych. [Encyklopedia PWN - 1994]. Mutyzm wybiórczy należy do grupy zaburzeń w funkcjonowaniu emocjonalnym i społecznym – dotyczącym zachowania i emocji, podobnie jak jąkanie i mowa bezładna. Rozpoczynają się zwykle w dzieciństwie lub wieku młodzieńczym (Jastrzębowska 2005).Jest to złożony problem należący do grupy zaburzeń lękowych. Charakteryzuje się tym, że dzieci nie mówią w wybranych sytuacjach społecznych, podczas gdy poza nimi komunikują się zgodnie z normą rozwojową. Dzieci te potrafią mówić, gdy otoczenie jest sprzyjające, bezpieczne i niestresujące. Mogą współwystępować nieznaczące dla komunikacji wady artykulacji. Nie obserwuje się poważnych wad anatomicznych aparatu mowy, stanowiących przyczynę niemożności mówienia. Znaczenie problemuProblem dziewczynki był istotny , ponieważ wpłynął negatywnie na jej adaptacje w grupie. Obserwowała jedynie inne dzieci. Przyswajanie wiedzy było w jej przypadku bardzo zminimalizowane. Dziewczynka była biernym uczestnikiem wszystkich zajęć. Jej izolacja była przyczyną dyskomfortu dla niej, pozostałych dzieci i dla zaplanowane działania powinny przyczynić się do poprawy funkcjonowania K. w przedszkolu, grupie rówieśniczej i pomóc jej w osiągnięciu sukcesu w pozytywna:- dobra współpraca z K. i jej rodzicami;- wzrost poczucia własnej wartości;- poprawa umiejętności komunikowania się;- poprawa funkcjonowania w grupie rówieśniczej;- optymalny rozwój negatywna:- brak współpracy z dzieckiem j jego rodzicami;- utrata poczucia własnej wartości;- unikanie sytuacji związanych z komunikowaniem się i wypowiadaniem;- zaburzenia w rozwoju emocjonalnym;- zaburzenia w rozwoju emocjonalnym;- izolacja w grupie rówieśniczej;- pogłębianie istniejących problemów;- nieosiągnięcie sukcesów w przyszłym życiu zawodowym i osobistymPropozycje rozwiązania problemuCele:Ułatwienie dziecku komunikowanie się z dorosłymi i rówieśnikami;Nauczenie radzenia sobie z trudnymi emocjonalnie sytuacjami;Zadania: - częsty i efektywny kontakt z rodzicami dziewczynki;- efektywna współpraca z rodzicami;- systematyczna praca rodziców w domu;- zachęcenie rodziców do korzystania z pomocy specjalistów z poradni psychologiczno-pedagogicznej;- udział dziecka w zajęciach z psychologiem przedszkolnym;- ustawiczna praca nad umiejętnościami komunikowania się z wykorzystaniem pacynek, kukiełek, za którymi dziecko może się „schować”;- opracowanie indywidualnego planu pracy;- stosowanie wzmocnień pozytywnych i gratyfikacji, szczególnie słownej ukierunkowanej na nagradzanie nawet najdrobniejszych osiągnięć;- budowanie wiary we własne możliwości dziecka;- zajęci i zabawy integrujące oddziaływańZaplanowane działania wdrażałam w następujący sposób. Pierwszym etapem była rozmowa z mamą dotycząca zapoznania z zauważonymi przeze mnie trudnościami dziecka. Zaproponowałam współpracę w celu stworzenia wspólnego frontu działań wobec K. Bez wsparcia nauczycieli, rodziców i specjalistów dziewczynka nie będzie w stanie przezwyciężyć swoich problemów. Zaproponowałam objecie K. pomocą psychologiczno-pedagogiczną w formie zajęć z psychologiem, na które mama wyraziła zgodę. Za zgodą mamy systematycznie prowadziłam indywidualne zajęcia z dzieckiem w oparciu o Indywidualny Plan Pracy na terenie placówki mające na celu zniwelowanie występujących trudności i wyrównać szanse edukacyjnych dziecka. Przekazywałam także rodzicom wskazówki do pracy z dzieckiem w indywidualne objęły następujące działania: - ćwiczenia oddechowe mające na celu pogłębienie oddechu, wydłużenie fazy wydechowej, naukę oddychania nosem np.: dmuchanie baniek mydlanych, dmuchanie w balonik itp.;- ćwiczenia słuchowe - zabawy rymami;- zabawy sylabami (wyklaskiwanie słów sylabami ,czytanie sylab, wyrazów ruchem warg-bezgłośnie i szeptem) ;-zabawy przy muzyce;-powtarzanie po nauczycielu wyrazów - poruszając ustami bezgłośnie, szeptem;- zabawy z wykorzystaniem pacynek, kukiełek, maskotek- gry edukacyjne rozwijające umiejętność logicznego myślenia,- zabawy pantomimiczne- swobodną ekspresję oddziaływańW efekcie wdrożonych przez mnie działań oraz współpracy rodziców w znacznym stopniu potwierdziła się prognoza pozytywna. W pierwszym roku intensywnej wspólnej na linii dziecko-nauczyciel-psycholog – rodzice pracy udało się wypracować z K. system sygnalizowania potrzeb fizjologicznych oraz utrzymywania krótkiego kontaktu wzrokowego. Opracowałam prosty system zadawania pytań wymagający tylko przytakiwania bądź zaprzeczania ruchem głowy. Na forum grupy unikałam kierowania pytań bezpośrednio do dziecka, aby dodatkowo jej nie stresowań i nie powodować niekomfortowej psychicznie sytuacji. Pracując z K. indywidualnie w osobnej sali byłam w stanie uzyskać jednowyrazową wypowiedz. W drugim roku szkolnym po konsultacji z psychologiem i rozmowie z rodzicami dziecka włączyłam do zajęć w grupie, podobnie jak psycholog ulubioną bajeczkę K. jaką jest Masza. Starałam się tak organizować zajęcia na forum grupy tak aby K. mogła zobaczyć, że inne dzieci lubią to samo co ona. Powolutku następowała poprawa sytuacji dziecka w grupie. K. zaczęła najpierw wyrazami a potem krótkimi zdaniami porozumiewać się z rówieśnikami w grupie podczas swobodnej aktywności. Nadal unikała jednak wypowiedzi kierowanych do nauczyciela. Z wykorzystaniem ulubionej pacynki dziewczynki przypominającej bohaterkę ukochanej bajki K. zaczęła pokonywać lęk przed wypowiadaniem się i udzielała krótkich odpowiedzi na zadawane pytania czy też wyrazami opisywała obrazek. Obecnie K. dzieckiem 5-letnim, które nie ma istotnych kłopotówz wypowiadaniem się na tle grupy. Chętnie bierze udział z różnych proponowanych formach aktywności, wypowiada się na forum grupy, wprawdzie robi to bardzo cichutko, ale jej wypowiedzi są logiczne i poprawne pod względem gramatycznym. W bieżącym roku samodzielnie zgłosiła się do recytacji wiersza z okazji wystawianej Jasełki czy też Dnia Babci i Dziadka, co spotkało się z ogromnym wzruszeniem bliskich dziecka, ale także mnie jako nauczycielki, która całym sercem wspiera K. w jej trudnej drodze przełamywania Encyklopedia PWN – 1994r• Jastrzębowska G., Zaburzenia rozwoju mowy i języka – terminologia i kategoryzacje stosowane w krajach zachodnich, w; red. T. Gałkowski, E. Szeląg, G. Jastrzębowska ,Podstawy neurologopedii. Podręcznik akademicki, Opole 2005, s. 343;• Ołdakowska-Żyłka Barbara, Grąbczewska-Różycka Katarzyna: „ Mutyzm wybiórczy – dzieci uwięzione w ciszy”, Oficyna MM, 2016;• Stasiak Milena : „Mutyzm wybiórczy – zaburzenie mowy o podłożu lękowym” Styczek I.: ,Logopedia, PWN, Warszawa 1983, s. 422 Charakterystyczne jest tu opanowanie umiejętności mówienia: często jest tak, że dzieci z mutyzmem w domu (z członkami rodziny, sąsiadami, dziećmi) rozmawiają dużo i poprawnie, natomiast w sklepie lub w przedszkolu nie wymówią ani słowa. Zdarza się też tak, że dzieci z mutyzmem nie rozmawiają w obecności określonych osób lub
Program edukacyjno – terapeutyczny dziecka z mutyzmem wybiórczym WstępPotrzeba komunikowania się z otoczeniem jest bez wątpienia jedną z najważniejszych potrzeb psychicznych człowieka. Komunikacja jest kluczem do poznawania siebie i otaczającej rzeczywistości społecznej, do umysłowego uporządkowania świata poprzez nazywanie przedmiotów, zjawisk, zdarzeń, określanie ich cech i relacji zachodzących między nimi. Umiejętność porozumiewania się z innymi jest źródłem odkrywania i wypróbowywania swoich umiejętności wywierania wpływu na otoczenie, jest to także jeden z podstawowych wyznaczników rozwoju psychicznego. Wreszcie stanowi główny środek wymiany informacji między ludźmi. Dzięki rozumieniu mowy dziecko poznaje otaczający świat, a dzięki umiejętności przekazywania informacji w sposób werbalny lub pozawerbalny potrafi wyrazić swoje uczucia, spostrzeżenia i pragnienia. Program edukacyjno-terapeutyczny dla dziecka z mutyzmem wybiórczym przeznaczony dla uczennicy pierwszej klasy edukacji wczesnoszkolnej szkoły podstawowej w Stasinie. Idea wiodąca programu Komunikacja werbalna, jest najważniejszym sposobem porozumiewania się ludzi. Jest to zjawisko wyłącznie ludzkie i jest ono bardzo złożone. Dlatego w procesie tym pojawia się wiele patologii. Mutyzm wybiórczy polega na zaniku mowy występującym w niektórych sytuacjach. Zaburzenie nie jest związane z uszkodzeniami narządów mowy. To fobia społeczna, powodująca lęk przed rozmowami z nieznajomymi. Ważnym celem pracy z osobami dotkniętymi mutyzmem wybiórczym jest więc kształtowanie postawy komunikacyjnej poprzez wybór bądź opracowanie dróg porozumiewania się z nimi. Chodzi tu o znalezienie sposobów, które pozwoliłyby im uniknąć izolacji spowodowanej dolegliwością. Poznanie specyfiki zaburzeń ucznia z mutyzmem, wczesna diagnoza, zaplanowanie i podjęcie podstawowych form pomocy terapeutycznej to najważniejsze czynniki warunkujące prawidłowy start szkolny dziecka rzutujący na jego przyszłe życie. Charakterystyka odbiorcy programu Program przeznaczony jest dla uczennicy klasy pierwszej szkoły podstawowej, ***urodzonej ***r. Nauczycielka oddziału przedszkolnego zauważyła u ***duże trudności w komunikowaniu się z rówieśnikami. Dziewczynka w ciągu całego roku szkolnego 2009/2210 nie nawiązała kontaktu słownego z dziećmi ani nauczycielkami. Logopeda z Poradni Psychologiczno- Pedagogicznej nr ***prowadząca logopedyczne badania przesiewowe wśród uczniów klasy „O” w Szkole Podstawowej w ***rozpoznała u ***mutyzm wybiórczy. Dziewczynka trudno adoptuje się do nowych sytuacji, zwłaszcza nowych grup dzieci, jest napięta, onieśmielona i mało spontaniczna w kontaktach z osobami dorosłymi (osobami, których nie zna). Dziewczynka rozmawia jedynie w domu, ze swoimi rodzicami i to tylko wówczas, gdy w pobliżu nie ma obcych ludzi. Rodzice twierdzą, że w domu rodzinnym dziecko jest gadatliwe, głośne, zabawne i bardzo uparte. W szkole ***uśmiecha się do wszystkich jednak nie próbuje się komunikować w inny sposób. Stwierdzono ,że dziewczynka osiągnęła gotowość do podjęcia nauki w szkole rodzinna: Rodzina pełna, prawidłowo funkcjonująca. Uczennica jest jedynaczką. Jest w pełni akceptowana przez rodziców. Dziewczynka ma swój pokój, gdzie zgromadzone są jej ulubione przedmioty. Rodzice są zainteresowani postępami i trudnościami w edukacji i terapii córki. Angażują się w życie szkoły i klasy. Charakterystyka dziecka z objawami mutyzmu Mutyzm – zahamowanie wypowiadania się zarówno spontanicznego,jak i w odpowiedzi na pytania przy braku uszkodzenia jakiejkolwiek ze struktur biorącej udział w tej selektywny jest rodzajem fobii. Dziecko umie mówić normalnie i chce mówić, ale często nie jest w nie udało się zidentyfikować jednego czynnika, który prowadzi do powstania mutyzmu, ale czynniki emocjonalne, psychologiczne i społeczne wpływają na rozwój syndromu. Do niedawna przypuszczano, że dzieci z mutyzmem miały tendencję do manipulacji lub łatwo popadały w złość. Najnowsze badania wykazały jednak, że schorzenie ma związek z pojawieniem się uczucia lęku przed kontaktami interpersonalnymi. Dla dzieci z mutyzmem selektywnym potrzeba kontaktów społecznych czy komunikowania się jest powiązana z poważnym lękiem, co łączy się z nieprzyjemnymi uczuciami, takimi jak dyskomfort, strach, mdłości, w przypadku konieczności komunikacji z osobami spoza najbliższej rodziny. Dzieci unikają tych nieprzyjemnych odczuć poprzez pozostawanie w wybiórczy najczęściej pojawia się w dzieciństwie, między trzecim a szóstym rokiem życia. U trzy-, czterolatków mutyzm mylony jest z autyzmem, gdyż dzieci te, podobnie jak autystyczne wolą spędzać czas samodzielnie niż z rówieśnikami, mało się uśmiechają, nie zachowują się spontanicznie i unikają kontaktu wzrokowego Uczniowie z mutyzmem są postrzegani jako uparci, skrajnie nieśmiali. Dzieci z mutyzmem w domu nie mają większych kłopotów z mówieniem. W kontaktach z obcymi milkną. Dzieci takie przejawiają dwa skrajne zachowania. W szkole są ciche, spokojne. W domu bywają nadpobudliwe, niegrzeczne, nie reagują na prośby i polecenia rodziców. Zanim rodzice czy nauczyciele zorientują się, że takie problemy są związane z zaburzeniami psychicznymi, stan się może pogłębić. Wtedy może dojść do mutyzmu wtórnego, czyli trwałej tendencji do nie mówienia. Warunki wdrożenia programu Program przeznaczony dla uczennicy ze zdiagnozowanym mutyzmem wybiórczym***.Miejscem wdrożenia programu: – Szkoła Podstawowa***.Etap edukacji: pierwsza klasa edukacji odbywać się będą w szkole. W celu zwiększenia efektywności oddziaływań pedagogicznych, służących usprawnianiu mowy zalecana jest realizacja następujących czynności:– dokonywanie wnikliwej, systematycznej obserwacji dziecka – rozpoznawanie reakcji w różnych sytuacjach społecznych;– wdrażanie do umiejętności odczytywania zachowań dziecka w kategoriach komunikatu;– nawiązywanie różnego rodzaju bliskiego kontaktu nauczyciela z uczniem– dostosować się do dziecka, a nie ono do nas, zanim wypracujemy wspólne dla obu stron tempo pracy– zapewnienie dziecku możliwości dokonania wyboru– zapoznanie osób z najbliższego otoczenia (tzn. rodzina, rówieśnicy, nauczyciele) z systemem komunikacji dziecka w szkole– stosowanie wzmocnień pozytywnych wobec wszelkich przejawów zachowań komunikacyjnych dziecka. 1. Cele programu Cele ogólne: zgodne z podstawą programową i misją szkołyCel główny:– Zwiększenie pewności siebie oraz uwolnienie dziecka od lęku przed mówieniem w celu nawiązania kontaktu werbalnego z otoczeniemCele szczegółowe:– Dążenie do przełamania bariery w porozumiewaniu się– Kształtowanie umiejętności nawiązywania kontaktów z rówieśnikamii nauczycielem – Stwarzanie sytuacji w których dziecko siebie akceptuje– Dążenie do samodzielnego inicjowania kontaktów przez uczennicę 2. Założenia programowe Program ten jest adresowany do dziecka z mutyzmem i ma na celu, poprzez zawarte w nim treści, rozwijanie sfery emocjonalnej, która w wypadku mutyzmu jest szczególnie zaburzona. Zawiera on propozycje ćwiczeń i środków dydaktycznych, które można zastosować nie tylko podczas terapii indywidualnej, prowadzonej w szkole , ale również podczas zajęć zespołowych. Program edukacyjno-terapeutyczny dziecka z mutyzmem wybiórczym realizowany będzie podczas zajęć lekcyjnych w klasie I, i będzie stanowił wycinek wielokierunkowej stymulacji rozwoju mowy uczennicy z mutyzmem wybiórczym. Przewiduje dostosowanie treści, form i metod prowadzonych zajęć do indywidualnych potrzeb, możliwości dziecka. Zakłada szeroką współpracę w zakresie wspomagania rozwoju mowy, istotnym elementem programu jest więc zaangażowanie w jego realizację osób z najbliższego środowiska dziecka. 3. Treści kształcenia Treści dydaktyczne i wychowawcze z poszczególnych edukacji na pierwszym etapie kształcenia realizowane będą zgodnie z obowiązującą podstawą programową, rozszerzone dodatkowo elementami terapii odpowiedniej w pracy z dzieckiem mutystycznym. Treści terapeutyczne „Programu edukacyjno-terapeutyczny dla dziecka z mutyzmem wybiórczym”:I. Wzbudzanie motywacji do komunikowania Komunikowanie się na wszystkich dostępnych poziomach:– oddech– postawa ciała– wyraz oczu– gestykulacja– mimika– mowa2. Przekonanie dziecka o sprawczości jego komunikatów. II. Poszukiwanie optymalnej dla dziecka drogi – sposobu komunikowania się z otoczeniem. 1. Nadawanie informacji:sygnalizowanie, czyli przekazywanie informacji o swych potrzebach drogą komunikatów pozawerbalnych i werbalnychprzekazywanie informacji o stanach emocjonalnychprzekazywanie komunikatów w określonych sytuacjachuczenie się znaczenia własnych zachowań – sygnałów– przezwyciężanie lęku komunikacji2. Odbieranie informacji:odbiór sygnałów:odbiór bodźcówrozumienie dotyku, mimiki, gestusłuchanie:słuchanie i wykonywanie prostych poleceńreagowanie na polecenia nauczyciela poprzez wykonywanie zadań dydaktycznych III. Uczenie prowadzenia dialogu w interakcji:dziecko – nauczycielnauczyciel – dzieckodziecko – dziecko IV. Jednocześnie z rozwojem umiejętności komunikacyjnych prowadzić należy ćwiczenia doskonalące aparat Sposoby osiągania celów Realizację celów związanych z usprawnianiem komunikacji ściśle wyznacza poziom porozumiewania się dziecka. W rozwoju dziecka mutystycznego, przyjmując za kryterium jego adaptację i możliwości komunikacji, można wyodrębnić następujące poziomy terapii:1. Bierna obserwacja Rozpoznawanie reakcji niewerbalnych umożliwiających porozumiewanie się nauczyciela z uczennicą (ruchy głową, mimika twarzy).3. Indywidualne rozmowy nauczyciela z matką w obecności dziewczynki. Nauczyciel nie zwraca się bezpośrednio do Nagranie na kasetę magnetofonową (w domu) fragmentu czytanego przez ***opowiadania.– Odtworzenie nagrania w klasie wśród innych również przygotowanych przez dzieci w domu -próba odgadnięcia po głosach autorów nagrań.– Publiczne ujawnienie właściciela głosu (dotąd nieznanego nikomu).5. Zabawy Król ciszy?, Jaki to dźwięk? Indywidualna praca z nauczycielem7. Poszerzanie kręgu osób podczas indywidualnych spotkań z dziewczynką– Wprowadzanie w klasie ćwiczeń grupowych, zmniejszenie napięcia psychicznego, przełamanie onieśmielenia dziecka, budowanie zaufania do innych i wzajemne poznawanie się Włączanie dziewczynki we wszelkiego rodzaju aktywności artystycznej:a) prace koła tanecznego, muzycznego, plastycznego, teatralnegob) występowanie na uroczystościach szkolnych9. Dbanie o dobrą, bezpieczną atmosferę podczas lekcji, redukować napięcia, uruchamiać zablokowane emocje przez śmiech i mądre stosowanie humoru . Aby osiągnąć ten cel warto też w czasie lekcji wykonywać ćwiczenia rozluźniające np. ruchy naprzemienne wg metody P. Dennisona, ćwiczenia W. Sherbourne czy proste, nieforsujące ćwiczenia Postępowanie z uczennicą w kontaktach werbalnych w umiarkowanym tempie, stosując zasadę „nic na siłę” i „małych kroków”. Najważniejsze, aby dziecko nie bało się nowych wyzwań i Traktowanie uczennicy jak innych dzieci, z uwzględnieniem jej Włączanie dziewczynki w uroczystości Stałe monitorowanie zachowań dziewczynki, kontakt z rodzicami, logopedą, poradnią prowadzącą terapię Opis założonych osiągnięć i zmian w komunikacji uczennicyOsiągnięcia uczennicy w pierwszym poziomie nauczania, określa podstawa programowa wprowadzona rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej , w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. z dnia 15 stycznia 2009. Nr szczegółowych osiągnięć dydaktycznych z poszczególnych edukacji zawarty jest w „Programie nauczania edukacji wczesnoszkolnej” wydawnictwa działania terapeutyczne mają na celu usprawnienie komunikacji pozawerbalnej i werbalnej dziecka w środowisku i formy pracy Metody stosowane celem usprawniania komunikacji można podzielić na:I. Metody logopedyczneII. Metody związane z komunikację niewerbalną (np. gestykulacja, gest potakiwania lub zaprzeczenia, wyraz twarzy, oczu itp.).III. Komputerowe wspomaganie rozwoju mowyIV. Etapy oddziaływania terapeutycznego wg A. Herzyk I. Metody logopedyczne dają możliwość stosowania w pracy nie tylko różnych metod, ale również ich własnych modyfikacji i to na różnych etapach pracy nawet z tym samym Ćwiczenia logopedyczne wspomagające rozwój mowy:Ćwiczenia oddechowe – ćwiczenia oddechowe mają na celu pogłębienie oddechu, rozruszanie przepony, wydłużenie fazy wydechowej.– dmuchanie baniek mydlanych– dmuchanie na papierki i waciki przez słomkę– dmuchanie na płomień świecy, na piłeczkę pingpongową,– dmuchanie w balonikĆwiczenia słuchowe- w celu usprawnienia analizy i syntezy– zabawy rymami– zabawy sylabami i głoskami (wyklaskiwanie słów sylabami, układanie z patyczków i kolorowych nakrywek schematu wyrazu, zdania. Budowanie wyrazów i zdań kolorowych nakrywek i liter. Czytanie sylab, wyrazów i zdań ruchem warg-bezgłośnie i szeptem)-zabawy wyrazami przy muzyce-powtarzanie po nauczycielu wyrazów ,zdań- poruszając ustami bezgłośnie, szeptemĆwiczenia morfologiczne– (Przeliczanie wyrazów w zdaniach. Tworzenie nowych słów przez dodawanie fragmentów. Szukanie ukrytych słów) III. Metody związane z komunikacją wspomagającąKomunikacja wspomagającaJęzyk gestówKomputerowe wspomaganie rozwoju mowyTerapeutyczne wspomaganie mowy wg. A HerzykFormy pracy: indywidualna i grupowa. Zasady pracy terapeutycznej związanej z usprawnianiem mowyProponowane metody posiadają własną specyfikę i uwzględniają określony sposób postępowania. Wspólne dla nich jest to, że wszystkie one prowadzone będą w formie zabaw i podporządkowane zostaną wspólnym zasadom, do których należy:1. Zasada systematyczności i rytmiczności2. Zasada stopniowania trudności3. Zasada utrwalania4. Zasada indywidualizacji5. Zasada aktywnego i świadomego udziału6. Zasada polisensoryczności działań7. Zasada kształtowania prawidłowych postaw emocjonalno-osobowościowych kryteriów oceny i metod sprawdzania osiągnięć uczniaW kształceniu zintegrowanym obowiązującym sposobem oceniana jest ocena opisowa. W trakcie pracy z uczennicą ocenie poddawany będzie wkład pracy, jaki dziecko włożyło w jego ewaluacji wdrażanych działań i osiągnięć uczennicy służyć będą:Diagnoza wstępna przeprowadzona przez nauczyciela klasy przedszkolnej– wywiad z rodzicami– ankieta do rodziców– arkusze diagnozy oceniające gotowość szkolną dziecka– testy osiągnięć ucznia– obserwacja zachowań dziewczynki– analiza współpracy uczennicy w grupieProgram stymulacji rozwoju mowy dla dziecka z mutyzmem wybiórczym jest programem ramowym i celu dokonania ewaluacji niniejszego programu najbardziej miarodajna będzie reakcja werbalna dziecka na zamierzone działania informacje zwrotne pozwolą na określenie jego przydatności w codziennej pracy nauczycieli oraz na wprowadzenie ewentualnych zmian programowych (Edyta Strug, 2012). Bibliografia: 1. Florek – Moskal M., Epidemia milczenia, „Wprost”, 2006, nr 252. Stolarczyk Ewa.,Gra w kolory” –program Nauczania edukacji wczesnoszkolnej,Warszawa 20103. Herzyk A., Afazja i mutyzm dziecięcy. Wybrane zagadnienia diagnozy i terapii, Lublin 19924. Minczakiewicz E., Mowa – rozwój, zaburzenia, terapia, Kraków 19975. Stolarczyk Ewa.,Gra w kolory” –program Nauczania edukacji wczesnoszkolnej,Warszawa 20106. Styczek I., Logopedia, Warszawa 19837. źródło:
Czym jest mutyzm wybiórczy. Mutyzm wybiórczy to zaburzenie lękowe, pojawiające się najczęściej między drugim a piątym rokiem życia. Dziecko lub osoba dorosła z mutyzmem wybiórczym swobodnie rozmawia w domu, ale milczy lub nie rozmawia swobodnie w przedszkolu, szkole czy też w innych sytuacjach społecznych.
Mutyzm – jak pomóc dziecku z mutyzmem ? Mutyzm jest zaburzeniem komunikacji, objawiającym się częściową (sytuacyjną) lub całkowitą blokadą ekspresji językowej. To, że dziecko milczy, nie wynika z jego oporu czy manipulacji, natomiast z przeżywanego przez niego lęku. Dziecko z mutyzmem, pomimo posiadania umiejętności posługiwania się językiem i rozumienia wypowiedzi słownych, nie komunikuje się werbalnie z otoczeniem. W zależności od typu mutyzmu blokada objawia się w określonych sytuacjach lub miejscach, a także przez określony okres – jedne dzieci nie komunikują się z otoczeniem okresowo, u innych taki stan jest długotrwały. Jak pomóc dziecku z mutyzmem? Spis treściPrzyczyny mutyzmuMutyzm wybiórczy i całkowityJak postępować z dzieckiem z mutyzmem?Techniki wspierające dziecko z mutyzmem w przedszkolu M jak mama: Jak wspierać rozwój mowy dziecka? Przyczyny mutyzmu Opisując przyczyny mutyzmu należy odnieść się do typów mutyzmu – rozróżnia się mutyzm funkcjonalny oraz organiczny. U podstaw pojawienia się mutyzmu funkcjonalnego, jako czynniki predysponujące leży psychika, osobowość i temperament dziecka - są to dzieci bardziej podatne na wszelkie bodźce płynące z otoczenia, przejawiające zachowania unikające, wrażliwe emocjonalnie, lękowe. Nie wykluczony jest również czynnik genetyczny, mutyzm występujący w rodzinie lub inne zaburzenia o charakterze lękowym. Czynnikami zewnętrznymi wywołującymi mutyzm funkcjonalny u dzieci są różnorodne sytuacje powodujące u dziecka silny lęk, długotrwały stres czy traumy, np. utrata bliskiej osoby, konflikty domowe, nieprawidłowe relacje między członkami rodziny, błędy wychowawcze, deprywacje środowiskowe, zmiany. Dziecko wycofuje się z interakcji werbalnych w wyniku doświadczenia traumy, odczuwania silnego lęku i braku umiejętności i predyspozycji do poradzenia sobie z napotkaną sytuacją i wewnętrznymi nastrojami. Mutyzm organiczny dotyczy dzieci, u których stwierdza się dysfunkcje lub uszkodzenia narządów mowy lub obszarów mózgu. W wyniku tych uszkodzeń dochodzi do ograniczenia lub całkowitego braku ekspresji językowej. Czytaj również: Kiedy dziecko zaczyna mówić? W jakim wieku pierwsze słowa? Ile słów powinno mówić dziecko w wieku dwóch-trzech lat, a ile w wieku sześciu? Mutyzm wybiórczy i całkowity Mutyzm funkcjonalny dotyczy dzieci, u których nie stwierdza się większych odchyleń od normy intelektualnej, zaburzeń rozwojowych oraz uszkodzeń mózgu i narządów mowy. Wyróżnia się dwie postaci mutyzmu funkcjonalnego –mutyzm wybiórczy i mutyzm całkowity. Dziecko z mutyzmem wybiórczym odmawia kontaktu werbalnego w określonych sytuacjach, dotyczyć mogą one miejsca (np. przedszkole, szkoła) lub osób (np. osoby z poza rodziny). Dzieci z mutyzmem wybiórczym w większości swobodnie komunikują się werbalnie w domu. Często blokada ekspresji językowej pojawia się wraz z rozpoczęciem nowego etapu edukacyjnego – pójściem do przedszkola i szkoły. Dziecko z mutyzmem wybiórczym, odczuwa lęk związany z uczęszczaniem i funkcjonowaniem w placówce. Reakcją obronną, unikającą trudnych sytuacji jest milczenie. Dziecko z mutyzmem wybiórczym może nie odzywać się do nauczycieli, rówieśników lub wyłącznie do wybranych osób ze środowiska edukacyjnego. Mutyzm całkowity dotyczy dzieci, które nie komunikują się werbalnie w żadnej sytuacji. Zdarzyć się może, że dziecko używa w komunikacji dźwięków niewerbalnych, krzyków lub bezgłosu. U osób dotkniętych mutyzmem całkowitym pojawić się może również dysfagia (trudności z połykaniem pokarmów) i amimia (zniesiona mimika twarzy). Jak postępować z dzieckiem z mutyzmem? Mutyzm u dzieci pojawia się najczęściej między 3., a 6. rokiem życia. Jeżeli brak kontaktu werbalnego, czy w określonych sytuacjach czy stale trwa dłużej niż miesiąc (w przypadku rozpoczęcia nauki w przedszkolu czy szkole nie bierze się pod uwagę okresu adaptacyjnego) należy podjąć kroki mające na celu ocenę sytuacji dziecka i ewentualną pomoc terapeutyczną. Często pierwszymi osobami, które zauważają problem u dziecka są nauczyciele. Obserwacji i wstępnej diagnozy dziecka z mutyzmem może dokonać psycholog, pedagog lub logopeda. Diagnozę specjalistyczną mutyzmu stawia lekarz psychiatra. Każde dziecko z mutyzmem to indywidualny przypadek dlatego postępowanie terapeutyczne powinno zostać zaplanowane z uwzględnieniem jego potrzeb i możliwości. Sytuacja dziecka wymaga szczegółowej analizy komunikacji w środowisku domowym, edukacyjnym i innym. Terapię dziecka z mutyzmem prowadzi się w miejscu problemu tzn. jeśli dziecko nie komunikuje się werbalnie w przedszkolu to wszelkie działania w zakresie postępowania terapeutycznego odbywają się w placówce. Oczywiście, trzeba zadbać o to, by najbliższe otoczenie dziecka miało świadomość pełnionych działań oraz wyeliminować czynniki podtrzymujące mutyzm u dziecka – np. konflikty między rodzicami, negatywne komentarze otoczenia na temat milczenia dziecka, wymuszanie wypowiedzi słownych od dziecka. Czytaj również: Zaburzenia mowy u dzieci: dyslalia, afazja, giełkot i jąkanie [PORADNIK] Autyzm wczesnodziecięcy - przyczyny, objawy, leczenie Techniki wspierające dziecko z mutyzmem w przedszkolu Bardzo ważna jest współpraca między rodzicami, dzieckiem a nauczycielami w placówce. Oprócz wyeliminowania czynników zewnętrznych podtrzymujących blokadę mówienia oraz stosowania takich działań, które będą mają na celu wspieranie dziecka i organizowanie przyjaznego otoczenia, wprowadza się również techniki będące świadomą praca dziecka nad lękiem przed mówieniem. W terapii mutyzmu stosuje się między innymi: metodę małych kroków, inaczej „sliding-in”- do rozmowy, interakcji z osobą przy której dziecko nie ma blokady werbalnej, stopniowo dołącza inna. Celem jest uzyskanie swobodnego kontaktu z dzieckiem z mutyzmem. inną techniką stosowaną w placówkach edukacyjnych jest technika „od chóru do solo” – dziecko jest włączane do aktywności grupowej, wśród dzieci np. wspólne czytanie lub śpiewanie, a następnie stopniowo liczebność jest ograniczana, aż do uzyskania samodzielnej ekspresji przez dziecko z mutyzmem. technika 5 sekund polega na odczekaniu 5 sekund po zadaniu dziecku z mutyzmem pytania. Jeśli odpowiedzi werbalnej nie będzie, pytający przekształca pytanie w taki sposób, by uzyskać swobodną odpowiedź na miarę możliwości dziecka np. w formie gestu. Terapia dziecka z mutyzmem w dużej mierze zależy od skuteczności postępowania otoczenia wobec dziecka, wdrożenia działań wspierających oraz wyeliminowania czynników utrwalających blokadę. Należy dążyć do stwarzania sprzyjającego klimatu, atmosfery zaufania, by w efekcie uzyskać ustąpienie lęku przed mówieniem i umożliwienie dziecku efektywnej socjalizacji. Książkę przeznaczono głównie dla rodziców dzieci z mutyzmem wybiórczym, a także dla ich nauczycieli i specjalistów. W Polsce jest dostępnych niewiele pozycji, w których czytelnik znajdzie nowoczesne podejście do mutyzmu wybiórczego (MW). Wraz z nadejściem nowego roku szkolnego dzieci pakują do plecaków starannie skompletowaną wyprawkę: zeszyty, piórnik, strój do ćwiczeń... Niektóre z nich będą musiały spakować coś jeszcze. Coś, z czym borykają się od miesięcy, a nawet lat. Coś, co można łatwo przeoczyć. 7 dzieci na 1000 powędruje do szkoły lub przedszkola ze swoim towarzyszem – mutyzmem wybiórczym. Charakterystyka zaburzenia Chociaż coraz więcej specjalistów pracujących z dziećmi dysponuje wiedzą na temat mutyzmu wybiórczego, to jest on wciąż stosunkowo mało znany. W jaki sposób zidentyfikować w grupie dziecko z mutyzmem wybiórczym? Jak nawiązać z nim kontakt, który jest kluczem do sukcesu późniejszej terapii? Mutyzm wybiórczy to zaburzenie lękowe, które sprawia, że zmagające się z nim dzieci napotykają szczególne trudności w sytuacjach nowych. W przeciwieństwie do rówieśników, doświadczają intensywnego lęku, gdy zostają wprowadzone do nieznanego dotychczas otoczenia, gdzie oczekuje się od nich mówienia. Wówczas milkną, zamykają się w sobie, stają się napięte i sprawiają wrażenie, jakby zamarzały. Za wszystkie te reakcje odpowiada paraliżujący je lęk, a nie – jak niegdyś sądzono – upór i chęć okazania protestu. Dzieci z mutyzmem wybiórczym chcą mówić (Camposano 2011).POLECAMY Specyfiką opisywanego zaburzenia jest wybiórczość mówienia. Polega ona na tym, że dziecko odzywa się tylko w niektórych sytuacjach lub tylko do niektórych osób. Najczęściej jest w stanie swobodnie rozmawiać z najbliższymi członkami rodziny, wśród których czuje się bezpiecznie, ale nie jest w stanie zwrócić się do kogoś spoza tego grona. Wybiórczość może przybierać różne formy. Może dotyczyć także miejsca (np. dziecko odzywa się w domu, ale milknie w szkole, przedszkolu czy sklepie), płci (np. dziecko preferuje kobiety jako rozmówców) lub wieku (np. dziecko nawiązuje kontakt werbalny tylko z innymi dziećmi). Różne bywa także nasilenie mutyzmu wybiórczego. Niektóre milczą zupełnie, inne posługują się jedynie gestami czy onomatopejami (Sharp, Sherman, Gross 2007). Trudności z diagnozą Mutyzm selektywny dotyczy częściej dziewczynek niż chłopców, w proporcji od 1,5:1 do 2,1:1 (Kristensen, 2002). Najczęściej po raz pierwszy jest rozpoznawany w momencie, gdy dziecko przekracza mury przedszkola lub szkoły. Właśnie wtedy okazuje się, że dotychczas rozmowny kilkulatek milknie (Chavira, Shipon-Blum, Hitchcock, Cohan, Stein 2007). Sytuacja ta może być trudna do zidentyfikowania z co najmniej kilku powodów. Po pierwsze, brak kontaktu werbalnego z dzieckiem tłumaczy się często jego nieśmiałością, rozumianą jako ogólna charakteryzująca go cecha, z której „wyrośnie”. Jednak mutyzm wybiórczy nie wycofuje się samoistnie z biegiem lat i należy jak najszybciej zapewnić dziecku i jego rodzinie pomoc terapeutyczną. Po drugie, zarówno rodzice, jak i specjaliści mogą nie dostrzec kontrastu pomiędzy zachowaniem dziecka w środowisku dla niego bezpiecznym (np. w domu) oraz nieznanym (np. w szkole). Bardzo często dzieci mutystyczne w niezagrażającym otoczeniu są przebojowe, dominujące i w niczym nie przypominają siebie jako uczniów – skrytych, cichych, unikających kontaktu wzrokowego. Opisywana rozbieżność w zachowaniu jest najprawdopodobniej spowodowana ogromnym napięciem, narastającym w dziecku przez cały dzień milczenia w szkole czy przedszkolu, które może rozładować tylko w przyjaznym dla siebie otoczeniu, czyli w domu. Po trzecie, trudności dziecka z mutyzmem wybiórczym mogą przez długi czas być niezauważone, ponieważ nie sprawia ono problemów wychowawczych. Woli posłusznie wykonywać wszystkie polecenia, wtapiać się w grupę i nie zwracać na siebie uwagi, żeby uniknąć kontaktu z nauczycielem, wobec którego nie nabrało jeszcze zaufania. Kryteria diagnostyczne według DSM IV (2000) i ICD-10 wskazują, że milczenie dziecka powinno wynosić co najmniej 1 miesiąc z zaznaczeniem, że okres ten nie ogranicza się do pierwszego miesiąca w szkole. Początkowe milczenie może być bowiem spowodowane także procesem adaptacji do nowego otoczenia. Czynniki wyzwalające objawy mutyzmu Wkroczenie do nowego środowiska jest dla dziecka z mutyzmem selektywnym dużym wyzwaniem, które intensyfikuje przeżywany lęk. Wśród czynników wyzwalających go znajdują się wielkość grupy i stopień znajomości z jej członkami, możliwość bycia podsłuchanym przez innych (niekiedy dzieci z mutyzmem wybiórczym swobodnie rozmawiają w miejscach publicznych, takich jak supermarket, ponieważ mają świadomość, że i tak nie są słyszane przez nikogo obcego), poczucie bycia obserwowanym lub w centrum zainteresowania, oczekiwanie kontaktu wzrokowego, ryzyko popełnienia błędu, natarczywe oczekiwanie udzielenia odpowiedzi, wywieranie presji czasowej, inicjowanie kontaktu, wysokie wymagania dotyczące poziomu głośności mowy, stopień skomplikowania wypowiedzi, długość wypowiadanych zdań, lęk przed konsekwencjami mówienia (np. nagły wzrost oczekiwań dotyczących mówienia) (Johnson, Wintgens 2002). Jak nawiązać kontakt z dzieckiem mutystycznym Ważne jest oswojenie nowego ucznia z warunkami, w których przyjdzie mu spędzać większość dnia. Można tego dokonać, zaznajamiając dziecko ze szkołą jeszcze przed zakończeniem poprzedniego lub przed rozpoczęciem nowego roku szkolnego. Samo obejrzenie wnętrza szkoły, gdy nie ma w niej typowego gwaru, pozwoli oswoić się z nowym otoczeniem i zidentyfikować się z nim. Dobrym pomysłem jest rozmowa w domu o nowej szkole, aby ukształtować w dziecku miłe skojarzenia z tym miejscem. W gestii rodziców powinno być poinformowanie specjalistów o trudnościach dziecka tak, by mogli jak najlepiej przygotować warunki do współpracy w kolejnym roku. Kolejna wizyta może odbyć się już podczas zajęć lekcyjnych. Dzięki temu dziecko zdobędzie wyobrażenie tego, jak będzie wyglądał jego dzień w placówce. Warto także zaaranżować spotkania nauczyciela i dziecka w bezpiecznym środowisku, np. w domu. Wcześniejsze nawiązanie takiego kontaktu zwiększa szanse, że będzie ono czuło gotowość do rozmowy z nauczycielem podczas roku szkolnego (Smith, Sluckin 2015). Ze względu na to, że mutyzm wybiórczy jest zaburzeniem stosunkowo mało powszechnym, wielu nauczycielom towarzyszą wątpliwości dotyczące sposobu nawiązywania kontaktu z uczniem, który nie tylko milczy, ale także może unikać jakiegokolwiek kontaktu. Przede wszystkim, nauczyciel powinien dążyć do tego, by w jak największym stopniu zapewnić dziecku poczucie bezpieczeństwa. Może to osiągnąć poprzez zwrócenie się do niego słowami: „Wygląda na to, że możesz się czuć tutaj trochę nieswojo. Nie musisz do mnie mówić, dopóki nie przyzwyczaimy się do siebie. Nie musimy się spieszyć. Może masz ochotę spojrzeć, czego będziemy się dzisiaj uczyli? Wezmę tylko dziennik i zaznaczę twoją dzisiejszą obecność. Jutro, jeśli będziesz się czuł gotowy, możesz wymyślić sygnał, który mi dasz na znak, że jesteś obecny” (Smith, Sluckin 2015, s. 30). W kontakcie z dzieckiem, u którego podejrzewamy mutyzm wybiórczy, warto: zaniechać wywierania presji, by mówiło, próbować zapewnić mu jak największe poczucie bezpieczeństwa i akceptacji, traktować je według tych samych zasad co inne dzieci (nie wyróżniać w żaden sposób), powstrzymać się od skomplikowanych pytań (lepiej relacjonować wydarzenia, stwierdzać fakty, poświęcać mu uwagę, używać zwrotów: „Zastanawiam się, czy...”, „Wygląda na to, że...”, „Przypuszczam, że…”), konsekwentnie dostarczać mu okazji do mówienia i okazywać cierpliwość w oczekiwaniu na odpowiedź, zadawać pytania zamknięte, aby mogło odpowiedzieć, dając znak na „tak” lub „nie” albo wskazując coś, ograniczyć kontakt wzrokowy na tyle, by dziecko czuło się komfortowo, jakiekolwiek odpowiedzi niewerbalne lub próby komunikacji traktować z aprobatą, ale nie z wygórowanym entuzjazmem, wykorzystać swoje poczucie humoru, które pozwoli rozładować napięcie, włączać je do współpracy w małych grupach rówieśniczych (w skład których także wchodzą dzieci nieśmiałe) wspieranych przez zaufanego dorosłego, zachęcać do wyrażania siebie poprzez zadania kreatywne, wymagające wyobraźni, zachęcać do kontaktów społecznych i aktywności fizycznej poprzez gry i zabawy, uświadomić je, że inne dzieci, a nawet dorośli, miewają trudności z mówieniem, zasięgać rady i pomocy ze strony różnych organizacji i grup wsparcia, nawiązać współpracę z rodzicami, aby stworzyć pomost pomiędzy domem i szkołą, wypracowywać wspólne strategie radzenia sobie z milczeniem, np. jeżeli dziecko nie zgłasza się słownie przy sprawdzaniu listy obecności, można umówić się z nim na inny znak, np. uśmiech, kiwnięcie głową, spojrzenie, podniesienie ręki, organizować zabawy uwzględniające wyrazy dźwiękonaśladowcze (onomatopeje) oraz wymagające wydawania jakiegokolwiek dźwięku, wykorzystywać pacynki lub maski, poprzez które dziecku będzie łatwiej wyrazić swoje myśli, używać instrumentów muzycznych w celu komunikacji, organizować zabawy z użyciem przewidywalnego języka, np. prostych rymowanek, próbować porozumiewania się szeptem, nagrywać głos dziecka na dyktafon i odtwarzać go w klasie tylko za jego zgodą. Reakcje niepożądane wobec dziecka z mutyzmem Przykładowe reakcje niepożądane ze strony nauczyciela to: okazywanie obaw i frustracji wywołanej brakiem werbalnego kontaktu z dzieckiem, modelowanie ustnych odpowiedzi, np. przy sprawdzaniu obecności „zalewanie” dziecka mową, bagatelizowanie trudności dziecka w nadziei, że same przeminą bez żadnej interwencji, wywieranie presji, przekupywanie, straszenie, przypochlebianie się, by dziecko zaczęło mówić, okazywanie zaskoczenia lub nadmierne komentowanie, gdy dziecko się odezwie (taka reakcja może spowodować wycofanie) (SMIRA 2015). Rola nauczyciela w kontaktach dziecka mutystycznego z grupą Ze względu na to, że w szkole czy przedszkolu dziecko przebywa w grupie, niezwykle ważne jest, by umiejętnie wpływać na jego relacje z innymi dziećmi. Nieuniknione są pytania rówieśników o powody jego milczenia. Wówczas rolą nauczyciela lub terapeuty jest wyjaśnienie trudności związanej z mówieniem. Na pytanie „Dlaczego M. nie mówi?” można odpowiedzieć np. w następujący sposób: „Czasami zdarza się, że niektórym dzieciom trudno jest mówić w towarzystwie wielu nowych osób. Niekiedy odzywają się tylko do mamy, taty i rodzeństwa. Mamy nadzieję, że M. niedługo poczuje się gotowa porozmawiać także z nami. To byłoby bardzo miłe. Postaramy się jej w tym pomóc” (Johnson, Wintgens 2002). Jak nie mówić i jak mówić do dziecka z mutyzmem? Zamiast mówić: Lepiej powiedz: Nie musisz robić nic, co jest dla ciebie zbyt trudne. Nie musisz robić nic, o ile nie czujesz się z tym dobrze. Wiem, że to dla ciebie trudne, biedactwo. Wiem, że to jest przykre, ale nie będzie trwało wiecznie. Nie martw się, jeśli to jest dla ciebie zbyt trudne. Nie musisz brać w tym udziału, jeśli nie chcesz. To może być dla ciebie teraz trudne, więc możesz zrezygnować z udziału. Nie martw się, pomożemy ci, abyś ty także mogła (mógł) włączyć się do zabawy. Możesz robić różne rzeczy inaczej niż reszta dzieci. Stopniowo będzie ci łatwiej i łatwiej, aż pewnego dnia będziesz dzielna(y) na tyle, by robić wszystko to, co pozostałe dzieci. To straszne być jedynym z takim problemem. Wielu dzieciom mówienie sprawia trudność, nawet jeśli bardzo tego chcą. Radzą sobie z tym tak samo, jak ty sobie z tym poradzisz. Nie musisz iść na piknik. Potrzebuję wyjątkowego pomocnika. Chciałabym, żebyś pomogła(pomógł) mi przygotować rzeczy i zaopiekował się twoją siostrą, gdy inni będą się bawić. Mam dla ciebie smakołyk na pocieszenie. Mam dla ciebie coś słodkiego w podziękowaniu za pomoc i to, że się starałaś(eś). Idziemy dzisiaj w odwiedziny. Na pewno są bardzo mili. Postarasz się mówić, prawda? Idziemy dzisiaj w odwiedziny do kogoś, kto może pomóc. Nie będą cię prosić, byś robił(a) cokolwiek, z czym nie będziesz się dobrze czuć. Wygląda na to, że będzie fajnie. Oczywiście, że inne dzieci nie myślą, że jesteś dziwny. Wiesz, podejrzewam, że może być dla nich dziwne to, że nie rozmawiasz. Jeżeli jednak usłyszą kilka razy Twój głos, wcale nie pomyślą, że to dziwne. Wiem, że bardz... Pozostałe 70% treści dostępne jest tylko dla Prenumeratorów Co zyskasz, kupując prenumeratę? 6 wydań magazynu "Forum Logopedy" Dostęp do wszystkich archiwalnych artykułów w wersji online Możliwość pobrania materiałów dodatkowych ...i wiele więcej! SprawdźMutyzm wybiórczy Poradnik dla rodziców • Książka ☝ Darmowa dostawa z Allegro Smart! • Najwięcej ofert w jednym miejscu • Radość zakupów ⭐ 100% bezpieczeństwa dla każdej transakcji • Kup Teraz! • Oferta 13678671422
Autor: Czytelnik Portalu Pedagogika SpecjalnaOpublikowano: 19 sierpnia 2019 roku. MUTYZM WYBIÓRCZY – ASPEKTY ROZWOJU MOWY U DZIECKA 5-LETNIEGO. OPIS PRZYPADKU Rozdział I Prezentacja 5-letniego dziecka z mutyzmem – metodologia badań własnych Analiza obserwacji dziecka na tle grupy przedszkolnej Adrian uczęszcza do przedszkola od września 2014 roku. Jest chłopcem urodzonym 27 kwietnia 2009 roku i ma skończone 5 lat. Niebawem będzie uczęszczał do pierwszej klasy szkoły podstawowej. Aktualnie chodzi w miarę regularnie do przedszkola. Duża absencja wynika z ciągłych chorób układu oddechowego. Chłopiec rozmawia jedynie w domu z najbliższą rodziną, a po przyjściu do przedszkola i pożegnaniu się z rodzicem milknie. Matka chłopca twierdzi, że jest on dzieckiem pogodnym, wesołym, skłonnym do psot. Adrian powoli odnajduje się w nowych dla niego warunkach przedszkolnych. Nabywa umiejętności, poszerza swoją wiedzę na temat otaczającego go świata. Jest chłopcem cichym i spokojnym. Nie nawiązuje kontaktów z rówieśnikami, stroni od nich. Jest nieśmiały, napięty, lękliwy i zahamowany. Nowe sytuacje i zadania wywołują u niego zdenerwowanie. Zamyka się i wycofuje, jest niepewny swoich możliwości. Adrian nie wypowiada się na tle grupy, pojedyncze wyrazy wypowiada bardzo cichym głosem i zwykle to dzieci „mówią” za niego, np. w przypadku sygnalizowania swojej potrzeby. Najczęściej potrafi odpowiedzieć skinieniem lub kręceniem głowy. Do nauczycielki wypowiada krótkie zdania, ale tylko w kontakcie indywidualnym. Zabawy dziecka polegają głównie na manipulowaniu drewnianymi klockami. W czasie zabaw dowolnych często siada przy stoliku i rysuje, nie przyłącza się do zabaw innych dzieci. Po przeprowadzeniu badania gotowości szkolnej chłopiec wykazuje przeciętny poziom. Potrafi klasyfikować przedmioty, rozpoznaje litery, dzieli na sylaby wyrazy o prostej budowie fonetycznej, nie głoskuje. Z pomocą nauczyciela układa historyjki obrazkowe. Rozróżnia strony prawą i lewą, a także stosunki przestrzenne. Prace plastyczne wykonuje starannie, dba o dobór kolorów, chętnie i dużo rysuje. Wykazuje aktywność i zaangażowanie w ćwiczeniach gimnastycznych. Podejmowana aktywność plastyczna i ruchowa sprawia dziecku radość, a także wywołuje u niego uśmiech i chęć współpracy z rówieśnikami i nauczycielem. Nie bierze udziału w uroczystościach przedszkolnych, odchodzi na bok lub przebywa na widowni z rodzicem. Analiza wywiadu z matką [1] Po przeprowadzonym wywiadzie z matką Adriana uzyskałam pewne informacje na jego temat. Chłopiec urodził się zdrowy i według mamy rozwijał się prawidłowo. Pierwsze słowa wypowiedział, gdy skończył 1. rok życia i były to mama, tata, baba, daj. Później słownik dziecka się wzbogacał, pojawiało się coraz więcej nowych wyrazów, pierwsze zdania pojawiły się około 2. roku życia. Niepokój u matki zaczęły wzbudzać reakcje chłopca na nowe otoczenie, obce osoby. Chłopiec zamykał się w sobie, był wystraszony, nie rozmawiał z nikim. Matka zdecydowała w wieku 4 lat posłać dziecko do przedszkola. Nauczycielka po pierwszym półroczu zwróciła się z prośbą do matki o skierowanie chłopca do specjalisty, gdyż zauważyła, że chłopiec w ogóle nie komunikował się z otoczeniem, nie podejmował jakichkolwiek działań na zajęciach. Matka poparła nauczycielkę i udała się do specjalisty, który stwierdził u dziecka mutyzm wybiórczy. Dziecko osiągnęło gotowość szkolną na poziomie przeciętnym. Jednak według matki, jak i wychowawcy, stwierdzona diagnoza będzie problemem dla dziecka w zdobywaniu umiejętności szkolnych i funkcjonowaniu w klasie. Chłopiec musi być pod opieką psychologa i logopedy. Analiza opinii logopedycznej Jak wynika z wywiadu z matką, do poradni psychologiczno-pedagogicznej Adrian trafił w lutym 2015 roku. Na badanie został skierowany na prośbę matki i nauczycielki przedszkola, z powodu ograniczonego kontaktu słownego. W trakcie badania podjęto próby nawiązania kontaktu i odblokowania, ale chłopiec był bierny, bez kontaktu słownego. Dlatego też wymagał kolejnej wizyty. Wówczas stwierdzono, że chłopiec jest nieśmiały, zalękniony i napięty. Odpowiadał na pytania kiwnięciem głowy, raczej chętnie spełniał polecenia oraz podejmował działania. Nie udało się natomiast nawiązać kontaktu słownego. Wydano opinię psychologiczno – pedagogiczną, w której stwierdzono mutyzm wybiórczy. W wydanej opinii zawarto zalecenia dla nauczyciela i rodzica w pracy z chłopcem, a także zastosowanie działań terapeutycznych w 9 etapach wg. A. Heżyk. Rozdział II Przykładowy program logopedyczno-edukacyjno-terapeutyczny dla dziecka z mutyzmem wybiórczym Idea programu Komunikacja jest jedną z najważniejszych potrzeb człowieka i najważniejszym sposobem porozumiewania się. Jest jednym z najistotniejszych czynników bytowania każdego człowieka. Należy pamiętać, że jest to zjawisko wyłącznie ludzkie i bardzo złożone. Porozumiewanie się jest kluczem do poznawania siebie, otaczającej rzeczywistości, do umysłowego uporządkowania świata poprzez nazywanie zjawisk, przedmiotów, zdarzeń. Z kolei umiejętność komunikowania się z drugim człowiekiem jest źródłem odkrywania i wymiany informacji, a także jest jednym z podstawowych wyznaczników rozwoju psychicznego. Jak wiadomo, komunikacja nie jest wcale tak łatwa, bardzo często w procesie tym pojawia się problem i patologia. Mowa jest dźwiękowym porozumiewaniem się ludzi. Należy do procesów jednolitych, ale zależnie od aspektów badań możemy w nim wyróżnić czynności nadawania mowy, czynności odbioru mowy oraz wytwór mówienia i rozumienia, czyli tekst.[2] Dzięki rozumieniu mowy dziecko poznaje świat, a dzięki umiejętności przekazywania informacji dziecko jest w stanie wyrazić swoje uczucia, spostrzeżenia i pragnienia. Niestety, z przykrością należy stwierdzić, że z różnych przyczyn nie u wszystkich dzieci mowa rozwija się tak samo. Są dzieci, które łatwo przyswajają język, i takie, które miewają z tym trudności. Ma na to wpływ wiele czynników. Jednym z zaburzeń mowy jest mutyzm wybiórczy. Jego specyfika polega na niemożności mówienia w niektórych sytuacjach społecznych (w innych sytuacjach dziecko jest w stanie mówić w sposób adekwatny do swojego wieku). Jest to zaburzenie wieku dziecięcego, którego podłożem jest lęk. Istotne jest to, iż zaburzenie to nie jest związane z uszkodzeniami narządów mowy. Należy pamiętać, że tylko wczesna diagnoza i odpowiednia terapia są w stanie w dużej mierze wyeliminować lub co najmniej złagodzić objawy tego zaburzenia. Istotne jest uświadomienie rodzicom, że jakiekolwiek wywieranie na dziecku presji odnosi skutek przeciwny od zamierzonego. W takiej sytuacji bardzo ważne jest okazywanie zrozumienia oraz cierpliwość. Istotnym celem pracy z dzieckiem dotkniętym mutyzmem wybiórczym jest kształtowanie postawy komunikacyjnej poprzez wybór i opracowanie dróg porozumiewania się z nim. Trzeba tutaj szukać sposobów, które pozwolą dziecku uniknąć izolacji. Zaplanowanie i podjęcie podstawowych form pomocy logopedyczno-edukacyjno-terapeutycznej to najważniejsze czynniki warunkujące odpowiedni start szkolny dziecka i wpływający na jego przyszłe życie. Należy pamiętać, iż skuteczne pokonywanie mutyzmu wybiórczego wymaga ścisłej współpracy pomiędzy rodzicami, dzieckiem i placówką, do której uczęszcza dziecko. Warunki wdrożenia programu Opracowany program przeznaczony jest dla 6-letniego chłopca, który od września 2015 roku będzie uczęszczał do pierwszej klasy szkoły podstawowej. Jest to dziecko ze zdiagnozowanym mutyzmem wybiórczym. Zajęcia odbywać się będą w szkole. W celu podniesienia efektywności terapii służącej usprawnianiu mowy zalecane jest: Okazywanie cierpliwości i zrozumieniaBycie w ciągłej gotowości do pomocy, ale nie narzucanie sięObserwowanie, uczenie się niewerbalnych sygnałów, które daje nam dziecko, aby pokazać nam, że jest gotowe iść dalejZapewnianie, że każda dodatkowa aktywność komunikacyjna jest dobra i ostatecznie zmierza do osiągnięcia celu, jakim jest mówienie w każdej sytuacji społecznejModyfikowanie terapii w zależności od wieku dziecka, jego upodobań, stanu emocjonalnego w dniu terapiiProwadzenie dziennika, aby po każdej wizycie zapisać nowe spostrzeżenia i wnioskiWspółpracowanie z każdym, kto może nam pomóc w terapiiWspółpracowanie ze szkołą.[3] Cele programu Celem głównym jest pokonanie lęku dziecka przed wypowiadaniem się. Cele szczegółowe: nawiązanie relacji społecznych z rówieśnikami i nauczycielemzwiększenie pewności dziecka i samoakceptacjidostrzeżenie mocnych stron dzieckakształtowanie umiejętności samodzielnego komunikowania się w różnych sytuacjachkształtowanie umiejętności werbalnego komunikowania swoich potrzebaktywne, samodzielne uczestniczenie w życiu społecznymwspomaganie rozwoju emocjonalnego i społecznegosamodzielne radzenie sobie z napotkanymi trudnościami. Program ma na celu przełamanie bariery w porozumiewaniu się, a więc rozwijanie sfery emocjonalnej, która jest szczególnie zaburzona. Dostosowanie wymagań, w tym procedury osiągania celów Proponowany program przewiduje dostosowanie treści, form i metod prowadzonych zajęć oraz środków dydaktycznych do indywidualnych potrzeb i możliwości chłopca. Zakłada szeroką współpracę w zakresie wspomagania rozwoju mowy, która jest istotnym elementem programu, czyli zaangażowanie w jego realizację osób z najbliższego otoczenia dziecka. Program zawiera propozycję ćwiczeń, zadań i środków dydaktycznych, które można stosować nie tylko podczas terapii indywidualnej prowadzonej w gabinecie specjalisty czy szkole, ale również w domu lub podczas zajęć grupowych. Przykładowy program Niniejszy program jest jedynie propozycją, którą każdy pracujący z dzieckiem mutystycznym może wzbogacić o własne pomysły lub nowe treści. Metody pracy: logopedycznezwiązane z komunikacją wspomagającą niewerbalnąkomputerowe wspomaganie mowyetapy oddziaływania terapeutycznego wg A. Herzyk. Formy pracy: indywidualna i grupowa. Zasady pracy terapeutycznej związanej z usprawnianiem mowy Podane metody posiadają cechę szczególną i uwzględniają określony sposób postępowania. Wspólne dla nich jest to, że wszystkie one prowadzone będą w formie zabaw i podporządkowane zostaną wspólnym zasadom, do których należy: Zasada systematyczności i rytmicznościZasada stopniowania trudnościZasada utrwalaniaZasada indywidualizacjiZasada aktywnego i świadomego udziałuZasada polisensoryczności działańZasada kształtowania prawidłowych postaw emocjonalno-osobowościowych. Treści kształcenia Treści programu realizowane będą zgodnie z obowiązującą podstawą programową edukacji wczesnoszkolnej, dodatkowo zostaną rozbudowane o elementy terapii odpowiedniej w pracy z dzieckiem mutystycznym. Treści terapeutyczne programu edukacyjno-terapeutycznego dla dziecka z mutyzmem wybiórczym: Aktywizowanie do komunikowania się na wszystkich dostępnych poziomach (oddech, postawa ciała, wyraz oczu, gestykulacja, mimika, mowa). Przekonanie dziecka o efektywności jego komunikatówWyszukiwanie dla dziecka optymalnego sposobu komunikowania się ze środowiskiemNadawanie informacji: sygnalizowanie, czyli przesyłanie informacji o swych potrzebach drogą komunikatów pozawerbalnych (gest, mimika, mowa ciała) i werbalnych, udzielanie informacji o stanach emocjonalnych, przekazywanie wiadomości w określonych sytuacjach, przezwyciężanie lęku komunikacjiOdbieranie informacji: odbiór sygnałów i bodźców, rozumienie dotyku, mimiki, gestu, słuchanie i wykonywanie prostych poleceńUczenie prowadzenia dialogu w interakcji: dziecko-nauczyciel, nauczyciel-dziecko, dziecko-dzieckoRównolegle z rozwojem umiejętności komunikacyjnych prowadzić należy ćwiczenia doskonalące aparat mowy. Etapy pracy z dzieckiem: Bierna obserwacja dzieckaIdentyfikacja reakcji niewerbalnych umożliwiających porozumiewanie się nauczyciela z uczniemIndywidualne rozmowy nauczyciela z rodzicem w obecności chłopcaNagranie na dyktafon czytanego przez dziecko tekstu w domu. Odsłuchiwanie nagrania w klasie wśród rówieśników, również przygotowanych przez dzieci w domu, ćwiczenie odgadnięcia autorów nagrań. Ujawnienie właściciela głosu dotychczas nieznanego nikomuRozszerzanie kręgu osób podczas indywidualnych spotkań z chłopcemWdrożenie w klasie ćwiczeń grupowych, zmniejszenie napięcia psychicznego, przezwyciężanie nieśmiałości dziecka, budowanie zaufania do innych i wzajemne poznawanie się uczniówWłączanie chłopca do wszelkiego rodzaju aktywności artystycznej (prace koła tanecznego, muzycznego, plastycznego, teatralnego)Dbanie o dobrą, bezpieczną atmosferę podczas zajęć, redukowanie napięcia, uruchomianie zablokowanych emocji przez śmiech i mądre stosowanie humoru (elementy metody Dennisona, ćwiczenia W. Sherbourne)Postępowanie z uczniem jak z innymi dziećmi, z uwzględnieniem jego możliwościPostępowanie z uczniem w kontaktach werbalnych w umiarkowanym tempie, stosując zasadę „nic na siłę” i metodę „małych kroków”. Najważniejsze, aby dziecko nie bało się nowych wyzwań i zadańWłączanie chłopca w uroczystości szkolneStałe monitorowanie zachowań dziecka, kontakt z rodzicami, logopedą, poradnią prowadzącą terapię dziecka. Ćwiczenia wykorzystywane w terapii: Ćwiczenia logopedyczne wspomagające rozwój mowyĆwiczenia słuchoweĆwiczenia percepcyjno-motoryczneĆwiczenia percepcji wzrokowejĆwiczenia myśleniaĆwiczenia pamięciĆwiczenia umiejętności naśladowaniaĆwiczenia ortofoniczne. Podsumowanie Rozpoczynając terapię dziecka mutystycznego należy zadbać o bardzo dobry kontakt z rodzicami i włączyć ich aktywnie do uczestnictwa w procesie terapeutycznym. Ponieważ to właśnie w domu dziecko spędza najwięcej czasu, a rodzina to pierwsi i jednocześnie najlepsi nauczyciele, musimy zadbać, aby rodzice mieli świadomość swoich i naszych działań, i aby z zaangażowaniem się w nie włączyli. Postępowanie z dzieckiem mutystycznym wymaga wielkiej cierpliwości i taktu. Podczas zajęć w placówce oświatowej dziecko powinno być otoczone miłością, zrozumieniem dla jego problemów, a co najważniejsze, powinno czuć się bezpiecznie. Trzeba umożliwić dziecku rozwijanie jego zainteresowań, budować poczucie własnej wartości, a także zadbać o to, aby uwierzyło we własne siły, możliwości i pokonało lęk przed kontaktem werbalnym. Należy eliminować poczucie zagrożenia, które cały czas towarzyszy dzieciom mutystycznym. Stale trzeba pamiętać, iż nie wolno niczego robić na siłę, stosować gróźb, tanich obietnic czy zawstydzania – każde dziecko z mutyzmem ma prawo samodzielnie wybrać sobie czas, miejsce i osobę, z którą nawiąże kontakt werbalny. Istotnym elementem jest również pamiętanie o chwaleniu dziecka za każde wypowiedziane słowo – podnosi to poczucie własnej wartości w dziecku i chęć do dalszego mówienia. Odpowiednia terapia może przyczynić się do poprawy funkcjonowania dziecka. Zakończenie Analizując dostępną literaturę, ważne jest, aby nauczyciel miał świadomość i wiedział, co powinno go zaniepokoić i jakie zachowania w grupie rówieśników przejawia dziecko mutystyczne. Należy zastanowić się, czy w czasie pobytu dziecka w placówce wychowawca kiedykolwiek usłyszał jego głos, a jeśli tak, to w jakich sytuacjach. Trzeba pamiętać, że dziecko mutystyczne jest grzeczne, przestrzega norm społecznych, wykonuje polecenia, jest postrzegane jako nieśmiałe i nie zwraca większej uwagi nauczyciela. Przy dużej grupie dzieci, ciągłym pośpiechu i ogromie obowiązków łatwo przeoczyć dziecko, które posłusznie wykonuje zadania, ale nie wydobywa z siebie głosu. Innym ważnym elementem jest to, iż dziecko mutystyczne zwykle nie różni się od swoich rówieśników pod względem wyglądu zewnętrznego, jednak zainteresowanie powinna wzbudzić zgarbiona postawa ciała, widoczne silne napięcie mięśni, unikanie kontaktu wzrokowego, czy fryzura osłaniającą twarz. Odnosząc mutyzm wybiórczy do gotowości szkolnej i późniejszej nauki chłopca w szkole, nauczyciel musi uwzględnić jego deficyty i możliwości. Dzięki temu dziecko nie będzie odczuwało lęku, że jest negatywnie czy pozytywnie wyróżnione z powodu braku mówienia. Wychowawca powinien dążyć do wspomagania go w osiąganiu sukcesów, co wzmocni jego poczucie wartości. Należy pamiętać, że poziom funkcjonowania intelektualnego dzieci z mutyzmem wybiórczym zazwyczaj nie różni się na tle rówieśników. Co więcej, zdarza się, że ich sfera poznawcza jest bardzo dobrze rozwinięta. Kluczową kwestią w przypadku tych dzieci jest sposób egzekwowania wiedzy, który powinien uwzględniać ich deficyty i być dostosowany do ich możliwości. Pamiętajmy jednak o stymulowaniu w kierunku uzyskania kontaktu werbalnego. Mutyzm wybiórczy może w znaczący sposób utrudniać funkcjonowanie dziecka w szkole oraz w innych sytuacjach społecznych. Bez zapewnienia mu odpowiednio wczesnej pomocy objawy mogą się nasilać w szybkim tempie, co negatywnie wpływa na późniejszy postęp terapii. Tak jak w przypadku wielu innych zaburzeń, wczesna diagnoza i odpowiednia terapia są w stanie w dużej mierze wyeliminować lub co najmniej złagodzić objawy mutyzmu wybiórczego. Oczywiście dziecko nie spełnia kryteriów dojrzałości i gotowości szkolnej, skoro w badaniu uwzględnia się również rozwój społeczny dziecka, umiejętności komunikowania się (czy wykonuje, rozumie polecenia, czy odpowiada na pytania, czy utrzymuje kontakt wzrokowy w czasie rozmowy itd.) oraz rozwój emocjonalny. Mutyzm wybiórczy świadczy o zaburzeniach w tych obszarach, które dziecko przy pracy rodziców i terapeutów może nadrobić, ale w swoim, indywidualnym i trudnym do przewidzenia jedynie na okoliczność zbliżającego się roku szkolnego tempie. Pamiętajmy, że mutyzm wybiórczy jest wyleczalny i nie musi stanowić znaczącej bariery w aktywności szkolnej dziecka. Ważne jest, by stwarzać mu możliwości osiągania wyzwań w sposób dla niego dostępny, np. poprzez nagrywanie jego wypowiedzi i odtwarzanie w grupie (za jego zgodą), indywidualne odpowiedzi czy posługiwanie się umówionymi znakami. Załącznik nr 1 Wywiad z matką chłopca z mutyzmem 1. Kiedy stwierdzono mutyzm u Pani dziecka? 2. Jakie cechy zachowania przejawia Pani syn? 3. Kiedy syn wypowiedział pierwsze słowo i jakie ono było? 4. Kiedy syn zaczął mówić zdania? 5. Z kim syn najczęściej przebywa i jak reaguje na wizyty gości w domu? 6. Jak porozumiewa się syn w domu, z rodziną? 7. Jaki jest obecnie zasób słownictwa syna? 8. W jaki sposób starała się Pani zdobyć informacje dotyczące mutyzmu? 9. Czy dziecko chętnie uczęszcza do przedszkola? 10. Czy kontaktuje się Pani z innymi rodzicami, których dzieci również chorują na mutyzm? 11. Czy w tym przedszkolu nauczyciel główny ma dodatkową pomoc w osobie nauczyciela wspomagającego? 12. Czy często wychodzi Pani z dzieckiem poza otoczenie przedszkola, czy raczej pozostajecie w domu? 13. Czy Pani dziecko osiągnęło gotowość szkolną? 14. Czy Pani zdaniem mutyzm będzie wpływał na prawidłowe funkcjonowanie dziecka w szkole? 15. Czy zdaniem wychowawcy wpływ choroby będzie miał znaczenie na funkcjonowanie prawidłowe dziecka w szkole? Literatura Andrzejewska M., Czym jest mutyzm wybiórczy, [on-line], htpp:/ T., Mutyzm-wybrane zagadnienia, „Logopedia” 2006, nr L., Ireland C., Uczymy się mówić, mówimy by się uczyć, REBIS, Poznań G., Elementy logopedii, WSiP, Warszawa PWN, M., Epidemia milczenia, „Wprost” 2006, nr R., Scott S., Psychiatria dzieci i młodzieży, Wyd. Medyczne Urban & Partner, Wrocław A., Afazja i mutyzm dziecięcy. Wybrane zagadnienia diagnozy i terapii, Wyd. PFZM, Lublin L., Nasze dziecko uczy się mowy, Wyd. Lubelskie, Lublin A., Mutyzm wybiórczy w subiektywnym skrócie, „Wielkopolski Przegląd Logopedyczny” 2014, nr 1/ K., Wady wymowy możemy usunąć: poradnik logopedyczny, Wyd. Pedagogiczne ZNP, Kielce1998. Michalska L., Marku, powiedz…, „Rewalidacja” 2005, nr E., Mutyzm dziecięcy (symptomatologia, klasyfikacje i próby zarysu terapii), Roczniki pedagogiki specjalnej Mowa, rozwój, zaburzenia, terapia, Wyd. Naukowe WSP, Kraków H., Opowieści terapeutów: [autyzm, uszkodzenia organiczna, choroba sieroca, nadruchliwość, hipochondria, mutyzm, zespół Downa, problem ojca], WSiP, Warszawa B., Logopedzi jako specjaliści pomagający dzieciom z mutyzmem wybiórczym, [on-line], htpp:/ I., Logopedia, Wyd. PWN, Warszawa R., Haith Miller Psychologia dziecka, WSiP, Warszawa K., Mutyzm wybiórczy w praktyce, „Edukacja i Dialog” 2006, nr E., Postępowanie nauczyciela klas początkowych w pracy z dzieckiem mutystycznym, „Nauczanie Początkowe: kształcenie zintegrowane”, 2003/2004, nr B., Każdy przedszkolak dobrym uczniem w szkole, WSiP, Warszawa B., Mutyzm wybiórczy: charakterystyka przyczyn i objawów, „Wszystko dla Szkoły” 2005. Autor: Barbara Wawak – Czytelniczka portalu Pedagogika Specjalna [1] Załącznik nr 1 [2] L. Kaczmarek, Nasze dziecko uczy się mowy, Lublin 1989, s. 12. [3] A. Kiepiela-Koperek, Mutyzm wybiórczy w subiektywnym skrócie, „Wielkopolski Przegląd logopedyczny” 2014 nr 1/12.